Het Bontehuis getroffen door een grote bombe

Het zogeheten Bontehuis aan de Vismarkt is een van de grotere huizen aan de Vismarkt tijdens het beleg in 1672 geweest. Het Bontehuis wordt geraakt door een bom van Bommen Berend: maar wie zijn de mensen die hier de gevolgen van hebben ondervonden? In deze periode biedt het herenhuis onderdak aan meerdere hooggeplaatste lieden. In dit artikel wordt het verhaal verteld van een tijdelijke inwoner van het Bontehuis en haar lot.

Het Bontehuis aan oostzijde van de Vismarkt, 1857. Maker Sybolt Berghuis, Groninger Museum.

De eigenaren
Op het moment van het beleg in 1672 wordt het huis bewoond door Johan Tammen en zijn gezin. Johan Tammen komt uit een vooraanstaande familie en is geboren in Garrelsweer. Op het moment van het beleg van Groningen is hij 45 jaar en als secretaris van de 'Borgemeesteren ende Raedt' een invloedrijk persoon in de stad Groningen.

Hij woont in het Bontehuis samen met zijn tweede vrouw, Helena van Hulten, zijn drie of vier op dat moment nog zeer jonge kinderen, en drie kinderen uit een eerste huwelijk, die respectievelijk 17, 18 en 20 jaar oud zijn.

Toevluchtsoord
Het is heel aannemelijk dat er zich tijdens het beleg, naast het eigen gezin van Johan, ook een heel aantal vluchtelingen in het huis bevindt. Behalve vluchtelingen uit de Ommelanden hebben ook de bewoners die vlak buiten de poorten wonen bescherming in de stad gezocht.

Jan Drewes beschrijft in het 'Uitgebreide Dagboek' van het beleg van Groningen in 1672, dat de stad uitpuilt van duizenden vluchtelingen. De straten en huizen zijn overvol en men eet en slaapt daar waar het kan. En in de huizen worden 's nachts vele stromatrassen naast elkaar gelegd om maar onderdak te kunnen bieden aan de vluchtelingen.

Een van die vluchtelingen is Albertina Lucretia Schnabell. Oorspronkelijk afkomstig uit IJlst in Friesland, is zij enige jaren daarvoor, op 3 december 1668, getrouwd met Bernard Johan van Prott[1], kapitein in het leger. Zij wonen eerst enige tijd in de Ebbingestraat, waar hun dochtertje Margareta wordt geboren, die al snel overlijdt.

Afbeelding: Kolonel Bernhard Johan van Prott, 1678. Maker David Sijmons, Groninger Museum. Foto: John Stoel.

Omdat Bernard Johan van Prott wordt aangesteld als commandant van de vesting Bourtange, verhuist hij samen met zijn echtgenote daar naartoe. Maar als bisschop Bernhard von Galen (Bommen Berend) met zijn Münsterse leger Bourtange nadert, zendt Van Prott zijn vrouw voor haar veiligheid naar de stad Groningen.

Van Prott
Bernard Johan van Prott is een bekende naam in die periode. Als kleinzoon van de kanselier in de graafschap Oldenburg en Delmenhorst geniet hij in Groningen aanzien. In zijn militaire carrière dient hij zowel in het Deense als het Zweedse leger en neemt hij deel aan veldslagen. Vanaf zijn achttiende reist en vecht hij door heel Europa; tussen 1650 en 1661 is hij in dienst van de bisschop van Münster, van Zwitserland, de Deense koning, van Zweden en van Hongarije. In 1667 neemt Prott deel aan de beroemde tocht naar Chatham onder leiding van Michiel de Ruijter[2].

In januari 1672 speelt Van Prott een belangrijke rol in het succesvol naar Groningen halen van Carl Rabenhaupt, die op dat moment nog aan het hoofd staat van het leger van de gravin van Hessen-Kassel. Rabenhaupt neemt de verdediging van de stad Groningen op zich en Van Prott wordt in juni bevorderd tot sergeant-majoor en krijgt het commando over de vesting Bourtange. 

Op 17 juli hoopt het Münsterse leger de vesting Bourtange gemakkelijk te kunnen innemen en wordt 200.000 gulden geboden als ze zich overgeven. Bernhard van Prott weigert dat echter zeer beslist en het verhaal gaat dat hij de bisschop en zijn leger in plaats daarvan eenzelfde hoeveelheid kogels belooft. Uiteindelijk vindt bij Bourtange een kort vuurgevecht en beleg plaats. De vesting Bourtange houdt echter stand. Von Galen besluit Bourtange verder met rust te laten en trekt op richting de stad. Saillant detail bij de confrontatie tussen Van Prott en Von Galen is, dat Van Prott zijn militaire carrière als 18-jarige ooit begint als soldaat in het leger van diezelfde Bernhard von Galen in het jaar 1654. Als de bisschop heeft gedacht dat dit een voordeel voor hem is, komt hij bedrogen uit.

Foto links: Cecilia Elisabet Tamminga (1655-1694), (1) echtgenote van Evert Lewe, (2) echtgenote van Egbert Horenken, (3) echtgenote van Bernard Johan von Prott.

In de vuurlinie
Op maandag 22 juli vinden er zware bombardementen plaats in de stad Groningen.
Ondertussen heeft Van Protts vrouw Albertina Lucretia Schnabell, mogelijk samen met de andere vrouwen die vanuit Bourtange naar de stad zijn gezonden, onderdak gevonden in Groningen bij de secretaris Johan Tammen en zijn gezin in het Bontehuis aan de Vismarkt.

Het Bontehuis steekt met zijn drie á vier verdiepingen ruim boven de andere huizen in de buurt uit en is hierdoor een gemakkelijk mikpunt voor het bisschoppelijk leger. Het onvermijdelijke gebeurt. In de dagboekgegevens van Dominicus Lens wordt beschreven hoe een zware bom midden in de westzijde van de Vismarkt op het huis van secretaris Tammen belandt. De bom valt door het plafond, tot onder in het huis. Behalve de vrouw van kapitein Van Prott, die zich op dat moment bovenin het huis bevindt, raakt gelukkig niemand verder gewond. Maar mevrouw Van Prott overlijdt een uur na de inslag.

'Het Bontehuis aan de Vismerckt is getroffen door een grote bombe'. Een bom die inslaat in het leven van de familie Van Prott.

Uit 'De gedenckweerdighste Voorvallen', 1673. Schrijver Dominicus Lens Groninger Archieven (1772-2203, blz 15)

Transcriptie van de tekst van bovenstaande afbeelding is:

… Die van buyten continueerden desen dagh seer sterck met het inwerpen van Bonben: Een groote Bombe gevallen door het Dack en Solderinge in 't Huis van de Heer Secretaris Tammen, doode aldaer de Huys- Vrouw van kapiteyn Prott, Cammandeur in de Bourtange; …

In de aantekeningen van Bernard Johan van Prott over zijn leven, vinden we nog de volgende treurige tekst: 

'Anno 1668 den 3 december ben ik getrout met juffer Albertina Lucretia geboren Snabel […] dewelke den 12 julij in de belegeringe van Groningen met een Bombe, ongeluiklijk int huis van de Raetsheer Tammen ant Vijsmerckt gedoodet worden, bij dewelke ik een dochter geprocureert hebbe. Nu dat het anderthalfjaer out zijnde overleden is tot IJlst in vreeslant begraven'.

Na het ontzet
Het Bontehuis aan de Vismarkt overleeft het ontzet wel. Het huis wordt hersteld en pas in 1857 afgebroken. Maar hoe loopt het af met de bewoners en met Bernard van Prott?

Johan Tammen zet zijn regentenloopbaan rustig voort tot aan zijn dood in 1681. Johans dochter Elsebetha trouwt met de militair Hindrick Lohman. Het was een 'keurig' huwelijk: de Lohmannen behoren tot dezelfde sociale laag van stadsbestuurders als de familie Tammen. Heel veel later, in de 19e eeuw, worden ze in de adelstand verheven als 'jonkheren De Savornin Lohman'. Misschien zou dat de Tammens ook wel gelukt zijn, als de stamboom niet al eerder gestopt zou zijn.…

Reiskoffer van Bernard Johan Prott, in de Grand Tourtentoonstelling met de wapens van zijn moeder (rechts) en vader (links). 17e eeuw, Groninger Museum.

Prott in Lutjegast
Prott woont in Groningen en laat in Lutjegast een buitenhuis bouwen. Hiertoe laat hij op een geschikte plaats grachten aanleggen en krijgt het buitenhuis min of meer de status van borg. Gezien zijn drukke militaire loopbaan zal hij niet veel op Rikkerda gewoond hebben.
Zijn tweede vrouw Frederika Tjarda van Starkenborgh overlijdt kinderloos in 1687.
Prott hertrouwt in 1688 met Cecilia Elisabeth Tamminga, weduwe van Daniël de Hertoghe, de heer van de borg Feringa te Grootegast. Prott overlijdt kinderloos in 1703 op zijn borg te Lutjegast en laat al zijn bezit na aan zijn derde vrouw.

In het kerkje van Doezem hangt nog het rouwbord van Bernard Johan van Prott met het familiewapen, waaraan zijn helm en degen zijn bevestigd (stormhoed en rapier). In het Groninger Museum liggen zijn reiskoffer met wapens erop en twee hardsteunen in de vorrm van 17e eeuwse soldaten[2]. Op het rouwbord wordt hij herinnerd als

'Heer van Rigkerda, Colonel over Een Regiment Te Voet Ten Dienste Der Vereenigde Nederlanden'

In het kerkje van Doezem hangt nog het rouwbord van Bernard Johan van Prott met het familiewapen, waaraan zijn helm en degen zijn bevestigd. ©Foto: Jur Kuipers.

Onderstaand de aantekeningen die Bernard Johan von Prott heeft gemaakt (afkomstig van RHC GA (Groninger Archieven). De aantekeningen zijn nog beter te lezen als je er op klikt. In een nieuw venster/tabblad worden deze dan vergroot weergegeven.